प्रिय भावंडांनो,

काय कसं, काय झालं मग रक्षाबंधन? मला वाटतं अजूनही बऱ्याचशा मनगटांवर `मी` असेन नि आपली ओळख फारशी जुनी झालेली नसेल. यातली बहुतांशी मनगटं असतील ती भावांची नि त्याहून थोडं कमी प्रमाण असेल ते बहिणींच्या मनगटांचं. कसंए की, कितीही बहिण-भाऊ समान वगैरेंच्या घोषणांचा, लेखाबिखांचा पाऊस पडत असला तरीही अजून प्रत्यक्षात ती समानता कोसो दूर आहे नि ती किमान प्रतिकात्मकरित्याही प्रत्यक्षात यायला आणखी काही काळ जावा लागेल बहुधा... आणि हो, मला त्याचं अजिबात वाईट वाटत नाही. कारण मला तर सवय झाल्येय वर्षभर वाट बघण्याची... सो, त्या वाट बघण्याच्या काळाची आता सुरूवात होतेय नि तोच तुमच्याशी संवाद साधायची ही संधी मिळालेय...

बघा आता, तुमची सवय मलाही लागतेय की काय... कारण आजकाल झालंय असं की, दिसलं माणूस ऑनलाईन की कर त्याच्याशी कम्युनिकेट. मग त्याला वेळ आहे की नाही वगैरे उचापती करायच्या नाहीत. फक्त टाईप करत राहायचं... अशा वेळी मला प्रश्न पडतो की मग पुढ्यातल्या माणसांचं काय? म्हणजे बघा काल कितीतरी भावंडं एकत्र आली होती. त्याचे सज्जड पुरावे ढेरसाऱ्या फोटोनिशी शाबित केले गेले. भरभरून पोस्ट करत शुभेच्छा दिल्या-घेतल्या गेल्या. ऑनलाईन गोतावळ्याला अपडेट करताना समोरचं ऑफलाईन भावंड मोठ्या अपेक्षेनं तुमच्याशी मज्जा-मस्ती करण्यासाठी आसुसलं होतं किंवा कुण्या भावंडाला तुमच्याशी काही शेअर करायचं होतं हे जाणवलं का? पोरासोऱ्यांतल्या गप्पाटप्पा किंवा बरोबरीच्या भावंडांतली शेअरिंग्ज प्रत्यक्षात वाटली गेली का? की फक्त राखीच्या पौराणिक महत्त्वापासून ते `राखी` नावावरच्या कोट्यांपर्यंत आणि रक्षाबंधन साजरा करणं योग्य-अयोग्य, अशा सोशल मिडियावरच्या पोकळ अँक्टिव्हिटीजमध्येच तुम्ही सहभागी झाला होतात...

किंवा परदेशी असणाऱ्या भावंडाला ऑनलाईन विश करून त्याच्याकडून कुरिअरनं आलेलं गिफ्ट मिरवताना इथल्या आजारी भावाची साधी विचारपूस केली गेली का? किंवा काहीजणांच्या एकुलत्या एकपणाच्या हळव्या जखमेला कुरवाळणाऱ्यांच्या मनाचा कवडसा तुम्हांला दिसला का हो? किंवा मग भावंडाच्या अपमृत्यूचं भळाळतं दुःख घेऊन जगण्याचा प्रयत्न करणाऱ्यांच्या प्रयत्नांत तुम्हांला कधी साथ द्यावीशी वाटली का? रक्षाबंधनाचं दणक्यात सेलिब्रेशन करताना दुष्काळी भागातल्या शेतकरी बांधवांचा विचार क्षणभर तरी डोकावला होता का? किंवा त्याही पलिकडं जाऊन आपल्या अस्तित्वाच्या खुणांनी भवताल समृद्ध करणाऱ्या हिरवाईचं-झाडांचं ऋण मानावंसं वाटलं का? आपल्या तोकड्या जगाच्या पलिकडं असणाऱ्या जगातल्या दुःखावर आपल्या सहानुभूतीची नि माणूसकीची फुंकर घालावीशी वाटली का?

या साऱ्या `कां`ची उत्तर विचारताना `त्या सगळ्या प्रश्नां`ची उत्तरं माझ्यापाशी आहेत, असा माझा बिल्कुलच दावा नाही. किंबहुना दावे-प्रतिदावे करण्याच्या मूडमध्येही मी नाहीये, कारण मला तो अधिकारही नाहीये. जेमतेम दिवस-दोन दिवसांचं आयुष्य आहे माझं नि मग नशीबात असते वर्षभराची प्रतीक्षा... माझ्या प्रतीकाचा खराखुरा अर्थ समजून घेऊन तसं वागणारी भावंडं माझ्या आजवरच्या प्रदीर्घ प्रवासात अद्याप तरी मला फार ठळकपणं जाणवलेली नाही. त्यामुळं या प्रतीकाचा अर्थ समजून घेणाऱ्या भावंडांची संख्या वाढली तर मग माझी गरजही उरणार नाही नि त्याचाच मला अधिक आनंद वाटेल.

तुमच्या सेलिब्रेशन मूडमध्ये तुम्हांला थोडंसं डिस्टर्ब्ड केलं असेल, तर सॉरी. पण त्यालाही कारण तुम्हीच. कारण एकदा का `आपलं माणूस` म्हटलं की, मग त्यांच्या भल्याचाच विचार करायची पद्धत आपल्यात अजून तरी अस्तित्वात आहे, जी मी फॉलो करतेय... `जगण्याच्या प्रवासातली संवेदना नि माणूसकीची पेजेस` तुम्हीही जरूर फॉलो करा. जस्ट लाईक इट...

कायम तुमचीच,

राखी.  

फॉर हिअर, ऑर टू गो?

स्थळ – मॅकडोनल्ड. वेळ – टळटळीत दुपार. कारण - गप्पा.

जवळपास तीनेक वर्षांनी मी नि मैत्रीण भेटत होतो. तिला उपनगरातून यायला सोईचं मध्यवर्ती ठिकाण निवडलं नि पोटोबा हा दुय्यम ऑप्शन असल्यानं मॅकडोनल्ड निवडलं. आम्ही भेटलो. मॉलमध्ये फेरफटका मारून मॅकडोनल्ड गाठलं. पोटभर गप्पा मारायचा मूळ उद्देश मनाशी घोकत  जुजबी ऑर्डर द्यायला गेलो. काऊंटरवर एका आजोबांचा ऑलरेडी संवाद चालू होता. `फॉर हिअर, ऑर टू गो?` काऊंटरपलीकडून विचारणा झाली. ``इथंच थांबून पदार्थांचा आस्वाद घेणार की इथले पदार्थ घेऊन `तिकडे` अर्थात `घरी` जाणार?`` असा नेहमीचा प्रश्न त्यांनी विचारला. आजोबांनी घेऊन जाणार सांगत कोणत्या पदार्थांत काय काय असतं, ते माहित करून घ्यायला सुरूवात केली. काऊंटरपलीकडून पटापटा सांगणं झालं नि आजोबांनी त्यांची ऑर्डर दिली. पाठोपाठ आम्ही आमची ऑर्डर देऊन गप्पांना सुरूवात केली.

मॅकमधून बाहेर पडायच्या डोअरजवळ बाकड्यावर नेहमीच्याच प्रथेप्रमाणं `रोनाल्ड मॅकडोनल्ड` स्थानापन्न झालेला. सध्याच्या `सेल्फी फिव्हर`मध्ये ही संधी कोण सोडणार? सेल्फीप्रेमी त्याच्याजवळ बसून `क्लिकिकाट` करत होते. आमचा नंबर आल्यावर काऊंटरला गेलो. अर्थातच त्या आजोबांनी पार्सल कलेक्ट केलं नि ते निघाले. आम्हीही आमची ऑर्डर घेऊन टेबलपाशी आलो. गप्पा पुन्हा कनेक्ट झाल्या. तितक्यात माझं लक्ष त्या बाकड्याकडं गेले. मगाचे आजोबा तिथं टेकले होते नि आणखी एक आजोबाही तिथं होते. मैत्रिणीला म्हटलं ``बघ, सहीए हे! आजोबा फारच हौशी दिसताहेत. सेल्फी काढताहेत की काय?`` तितक्यात मैत्रिणीला फोन आल्यानं ती त्यावर बोलण्यात मग्न झाली. मग लक्ष पुन्हा बाकड्याकडं गेलं. तोपर्यंत आजोबा नंबर एक तिथनू हलले होते. कदाचित ते त्यांच्या नातवंडांसाठी पार्सल घेऊन गेले असतील... दुसरे आजोबा मात्र तिथंच बसून होते. मैत्रिणीचा कॉल संपून पुन्हा गप्पा कनेक्ट झाल्या. एव्हाना पुढ्यातले पदार्थ संपल्यानं ट्रे उचलले गेले नि त्यादरम्यान आपोआपच बाकड्याकडं पाहिलं गेलं. आजोबा नंबर दोन जागेवर नव्हते. वेळेचं गणित जमवायचं असल्यानं आम्ही गप्पाष्टक आटोपतं घ्यायचं ठरवलं नि तितक्यात आजोबा नंबर दोन येऊन बाकड्यावर बसले. यावेळी मी थोडं निरखून पाहिलं. टिपिकल मराठी मध्यमवर्गीय माणूस. त्यांच्या हातात प्लॅस्टिकची पिशवी होती. त्यातून कसलेसे कागद काढून ते वाचायला लागले... आम्ही मॅकमधून बाहेर पडून थोडं शॉपिंग करून आपापल्या कामाला लागलो...

जवळपास महिना झाला असेल या गोष्टीला... ते आजोबा नंबर दोन मात्र काही केल्या डोक्यातून जात नव्हते. त्यांना असं बाकड्यावर का बसावं लागलं असेल? घरी काही अडचण असेल? की घराचाच काही प्रश्न असेल?... ज्येष्ठांच्या प्रश्नांच्या संदर्भांत त्यांच्या घरात असण्याची अडचण होते, असं ऐकलं-वाचलं होतं. त्यावर उत्तर शोधत कदाचित सार्वजनिक वृत्तपत्रांचे कट्टे, वाचनालयं, आजी-आजोबा उद्यानं या ठिकाणी दिसणारी वृद्धांची संख्या लक्षणीय होती. एकाकी वृद्धांच्या प्रश्नावर, जागेच्या अडचणींवर मात करण्यासाठी वृद्धाश्रमांपेक्षा एक तज्ज्ञांचा ज्येष्ठांची पाळणाघरं सुरू करायचा पर्यायही लेखाच्या निमित्तानं पुढं आणला होता. हीच साखळी पुढं जात ज्येष्ठांनी मॉलचा पर्यायही आपलासा केला की काय... असले विचार मनात घोंघावू लागले...

मग मधल्या काळात कधीतरी एका ज्येष्ठ फेसबुक फ्रेण्डनं एक फोटो शेअर केला. सहाएक वर्षांचा चिमुरडा `त्या बाकड्या`वर बसलाय. फारच मोठ्या कुतुहलानं नि ओसंडून वाहणाऱ्या आश्चर्यानं बोलके झालेले त्याचे डोळे `रोनाल्ड मॅकडोनल्ड`कडंच लागले होते. कॅसेट रिवाईंड व्हावी तसा त्या दोन्ही आजोबांचा प्रसंग डोळ्यांसमोर आला. त्या आजोबा नंबर दोनच्या जागेवर आता तो चिमुरडा बसला होता. कदाचित थोड्या वेळानं तो आत जाईल... जे कोण मोठं असेल त्यांच्याबरोबर... काऊंटरपलिकडून विचारणा होईल ``फॉर हिअर, ऑर टू गो?``  ते त्यांचा ऑप्शन सांगतील. मॅकच्या शेकडो आर्डर्समध्ये आणखी एक भर पडेल... कदाचित ते आजोबा नंबर एकच तर आपल्या नातवाला घेऊन आले नसतील ना तिथं... म्हणजे मग तसं असलं तर त्या आजोबा नंबर एकांच्या अस्तित्वाचा प्रश्न नसावा बहुधा... त्यांना त्यांची स्पेस मिळत असावी, नातवंडाचं प्रेम मिळत असावी नि... कसंए ना, कल्पनेचे खेळ सुरू झाले की लवकर थांबत नाही म्हणतात... पण ही कल्पना प्रत्येक आजी-आजोबांच्याबाबतीत प्रत्यक्षात येवो... त्या कल्पनेच्या पूरेपूर अभिव्यक्तीसाठी मॅकडोनल्डचीच री ओढत म्हणायला लागेल... I`am lovin` it!

(छायाचित्र - इंटरनेटवरून साभार)

प्रिय स्वातंत्र्य,

 

हाय, व्हॉटस् अप, डूड?

कसंए ना की, `ऑगस्ट` उजाडल्यावर आम्हांला `तुझी` चाहुल लागते. एक नाही दोन नाही तर दरवर्षीचंच आहे हे. फक्त प्रत्येकाचे `तुझ्या` चाहुलीचे प्रेफरन्सेस वेगवेगळे असतात. म्हणजे असं बघ की, एकदम सिनिअरमोस्ट लाईक पणजोबा-आजोबा कॅटॅगरीतल्या लोकांना आठवतात `ते दिवस`... त्यांनी `तुला` मिळवण्यासाठी केलेला संघर्ष, दिलेला लढा. जहाल-मवाळ, नेमस्त-सुधारक अशी त्या लढाईची कितीतरी रुपं त्यांना आठवतात. त्यांच्या या आठवणींतला काही अंश तर आम्हांला अभ्यासालाही आहेच. म्हणजे त्यांच्यासाठी जो `वर्तमान` ठरला होता तो आमच्या अभ्यासाचा खरंतर आमच्यासाठी `इतिहासा`चा एक भाग आहे. त्यांच्यानंतरची पिढी जन्मली थेट `स्वातंत्र्या`तच नि आताचे आम्ही `स्वतंत्र`च आहोत, आम्हांला जाणीव आलेय तेव्हापासून... तरीही आमच्या `स्वातंत्र्याचा शोध` संपतच नाहीये... आईशप्पथ... भूतकाळ, वर्तमानकाळ नि भविष्यालाही सॉलिड कवटाळून घेतलंय या स्वातंत्र्यानं... या काळाचं काय करावं आता...

कसंए ना की, असं म्हणतात बुवा की, तुम्ही आज, आत्ता नि या क्षणाचा विचार करा. सो, मी ते `जस्ट फॉलो` करते. यू नो आम्हांला एखादी गोष्ट `फॉलो` करायला आवडते. ती आम्ही पटाकन पोस्ट करतो नि तिला लाईक्स मिळण्याची वाट बघतो. पण... पण मध्यंतरी काही गोष्टी वाचनात आल्या नि हे असं `फॉलो करणं` खरंच आवश्यक आहे का, अशा दुविधेत मी सापडले. तो प्रश्न मी माझ्या फ्रेण्डसनाही फॉरवर्ड केला... हो हो, ते तसं करणं आवश्यक आहे का? हाच प्रश्न असूनही. मग थोडंसं लॉजिक, थोडीशी सायकॉलॉजी नि थोडंसं प्रेझेन्स ऑफ माइंड वापरून आमची छानपैकी चर्चा झाली, तीही `प्रत्यक्षात`! त्या चर्चेत येऊन गेले अनेक मुद्दे... अभिव्यक्ती स्वातंत्र्यापासून ते आपल्या भोवतालच्या वास्तवापर्यंत. पबमध्ये रंगणाऱ्या तरुणाईपासून आदिवासी पाड्यांवर काम करणाऱ्या स्वयंसेवकांपर्यंत. सेल्फीमाईंडेड पर्सन्सपासून ते सिनिअर्सना `ई`साक्षर करणाऱ्यांपर्यंत. फक्त फन-फाईन-फ्रेण्डसमध्ये रमणाऱ्यांपासून ते समाजासाठी `धडपडणाऱ्या मुलां`पर्यंत... यातली कोणती गोष्ट `फॉलो` करायची आपण... कारण ती करण्याचं स्वातंत्र्य प्रत्येकाला आहेच. मुळात स्वातंत्र्य म्हणजे तरी काय यावरही एक सो एक सवाल जबाब घडलेच. त्यावर कुणीतरी गुगलून ``फ्रिडम म्हणजे मानवी मूल्य किंवा स्थिती. दुसऱ्यांच्या शक्तीनं प्रतिबद्द न होता स्वमर्जीप्रमाणं वागण्याची क्षमता. स्वातंत्र्य म्हणजे स्वतंत्रतेची आणि स्वायत्ततेची गरज. निवड, सृजन, निर्मिती, शोध घेण्याची क्षमता आणि स्वतःला मुक्तपणं अभिव्यक्त करणं.`` वगैरे व्याख्याच शोधून काढली. तरीही आमच्या स्वातंत्र्याचा शोध संपतच नाहीये... आईशप्पथ... कारण हे `मूल्य`, `स्वायत्तता`, `शोध घेणं`, `अभिव्यक्त होणं` हे सगळं आपल्या डोक्यावरून जायला लागलंय राव... या शब्दांचं काय करावं आता...

कसंए ना की, आम्ही कितीही गोंधळलो तरी तो गोंधळ चेहऱ्यावर दाखवत नाही. यू नो, जस्ट चिल... चिल... मग मोठे लोकं लेक्चर्स देतात की, यांना जबाबदारीची जाणीव नाही. कळत नाही वगैरे वगैरे. म्हणून मग थोडं मोठ्यांसारखं वागायला गेलो तर मग ऐकवलं जातं की, जास्त शहाणपणा करू नको, एवढे काही तुम्ही मोठे नाही झालात... अरे यार, हे लहान-मोठं होणं सोईसोईनं असतं की काय... म्हणजे आम्हांला ते कळणार कसं नि मग आम्ही आमचं स्व-तंत्र कसं चालवायचं... डोक्याचा नुस्ता भुगा होतो कधी कधी... अमूक करू नको किंवा अमूक कर अशा गोष्टींमध्ये स्वातंत्र्य बांधलेलं असतं का की स्वातंत्र्य ही फक्त एक भावना आहे... की, जस्ट फिल इट... पण मग तो फिल तरी कसा घ्यायचा... कारण एखादी कृती केल्याशिवाय त्यावर प्रतिक्रिया येणार असं काही असतं का... म्हणजे मग समजा ती प्रतिक्रिया नकारात्मक असेल तर मग आपण केलेल्या `सो कॉल्ड` आगाऊपणाला बंडखोरीचं लेबल लावायचं का... तोही एका अर्थी स्वातंत्र्यासाठी केलेला मिनिमिनि झगडा मानायचा का... तरीही आमच्या स्वातंत्र्याचा शोध संपतच नाहीये... आईशप्पथ... कारण या उलट्यासुलट्या वेगानं आदळणाऱ्या विचारांनी आपण एकदम सरबरलेले होतो... या विचारांचं काय करावं आता...

कसंए ना की, आमचा वर्तमान हा असा आहे. थोडासा मिक्स अँण्ड मॅचटाईप्सचा. आमच्या लाईफस्टाईलसारखाच. आम्हांला तो तर जगायचाच आहे पण यू नो, थोडासा भूतकाळही जवळचा वाटतोय. त्या देशप्रेमी लोकांमुळं आमचं अस्तित्व आहे हे कळतंय. त्यांचे विचार कण-कणभर कळायला लागलेत, ते पूर्णपणं कळण्याएवढे आम्ही मॅच्युअर झालेलो नाही. पण ते वाचताना किंवा त्या रिलेटेड व्हिडिओज `यू ट्यूब`वर बघताना आमच्या डोळ्यांपुढं उभं राहातं भविष्याचं अंधूकसं चित्रं... डोळ्यांपुढं येतो अस्पष्टसा भारत... कारण याच `वर्तमाना`त आता `नजिकच्याच भूतकाळात` असं म्हणावं लागणारं डॉ. अब्दुल कलामांनी रंगवलेलं `२०२०`चं स्वप्नं `आम्ही याची देही याची डोळा` कधी `लाईव्ह` कधी `न्यूज`मध्ये पाहिलं-वाचलेलं असतं... ते आत्ता प्रॅक्टिकली विचार केला तर प्रत्यक्षात येईल ही शक्यता कमीच दिसतेय. त्यांनी `पेरलेल्या स्वप्नां`मधली काही रोपं अंकुरायला लागली असतीलही... कारण स्वप्नं पाहाण्याचा नि ती सत्यात उतरवण्याचा अधिकार नव्हे स्वातंत्र्यच प्रत्येकाला आहे. तरीही आमच्या स्वातंत्र्याचा शोध संपतच नाहीये... आईशप्पथ... कारण या स्व-तंत्र स्वप्नांनी एकदम भुरळच घातलेय आपल्याला... या स्वप्नांचं काय करावं आता...

तेव्हा बा, स्वातंत्र्या, तुझ्या भेटीची आस लागलेय. थोडी लवकरची अपॉइंटमेंट दे रे बाबा... आता ती द्यायची की नाही द्यायची हे स्वातंत्र्य तुला आहेच.

तुझीच,

स्वातंत्र्यप्रेमी.

(छायाचित्र - इंटरनेटवरून साभार)

कहाणी महाशब्दांची...

ऐका परमेश्वरा महाशब्दा, तुमची कहाणी. आटपाट नगर, शतकांहून जुना वड. महानदी गंगा. नवं आयटी पार्क. बावन्न नंबर शार्प. तिथं एक भला माणूस तप-वाचन करत आहे. सकाळी उठतो. योगाभ्यास करतो. खिशात क्रेडिट कार्ड घेतो. बुकस्टोअरमध्ये जातो. तिथून पुस्तकं आणतो. ती चाळतो. त्यातली पाच पुस्तकं बाजूला ठेवतो. एक अनाथ मुलांना देतो. एक पाहुण्यांस देतो. एक वाचनवेड्या माणसांना देतो. एक परदेशी नातलगांना पाठवून देतो. उरलेली आपण वाचतो. असं करता करता माणसाचं वय वाढू लागतं, चष्म्याचा नंबर वाढू लागतो. पाठीचा कणा वाकू लागतो. पण वाचायचा ध्यास कायम राहातो. अशी पन्नास वर्ष वाचनांत गेली. एवढं तप-वाचन कोण्या कारणे करतो? `महाशब्द भेटावेत` या कारणे करतो.

सध्याच्या काळातले बोलके पक्षी–पक्षीण झाडावर बसले होते. ते त्याला विचारू लागले ``भल्या माणसा, ज्ञानी माणसा, ध्यानी माणसा, विचारी माणसा, पुस्तकं तर आणतोस, पुस्तकं तर वाचतोस. एवढं तप-वाचन कोण्या कारणे करतोस?`` `महाशब्द भेटावेत` या कारणे करतो.

आभासाच्या राजवाड्यात कल्पनेच्या पलंगावर `महाशब्द` निजले होते, तिथे जाऊन पक्षी-पक्षिणी सांगू लागली, आटपाट नगर, शतकांहून जुना वड, महानदी गंगा, नवं आयटी पार्क. बावन नंबर शार्प. तिथं एक भला माणूस तप-वाचन करत आहे. सकाळी उठतो. फ्रेश होतो. योगाभ्यास करतो. खिशात क्रेडिट कार्ड घेतो. बुकशॉपीत जातो. शॉपीतून पुस्तकं आणतो. ती चाळतो. त्यातली पाच पुस्तकं बाजूला ठेवतो. एक अनाथ मुलांना देतो. एक पाहुण्यांस देतो. एक वाचनवेड्या माणसाला देतो. एक परदेशी नातलगांना पाठवून देतो. उरलेली आपण वाचतो. असं करता करता माणसाचं वय वाढू लागतं, चष्म्याचा नंबर वाढू लागतो. पाठीचा कणा वाकू लागतो. पण वाचायचा ध्यास कायम राहिला. अशी पन्नास वर्ष वाचनांत गेली. एवढं तप-वाचन कोण्या कारणे करतो? `महाशब्द भेटावेत` या कारणे करतो. 

`महाशब्द` बरं म्हणाले. चटकन उठले. पटकन तयार झाले. मेट्रोमार्गे निघाले नि भल्या माणसाजवळ जाऊन उभे राहिले. ``भल्या माणसा, ज्ञानी माणसा, ध्यानी माणसा, विचारी माणसा, पुस्तकं तर आणतोस, पुस्तकं तर वाचतोस. एवढं तप-वाचन कोण्या कारणे करतोस?`` `महाशब्द भेटावेत` याकारणे करतो. तेव्हा `महाशब्द` तो मीच, असं म्हणाले. कशानं भेटावा? कशानं ओळखावा? असाच भेटेन, असाच ओळखेन. अक्षर-शब्द-वाक्य-शब्दसमूह-प्रतिभाधारी- सृजनचारी माघारी वळला. तर `महाशब्दा`ची मूर्ती समोर आली. ``भल्या रे भक्ता शरणांगता, राज्य माग, भांडार माग, संसारीचं सुख माग.`` ``राज्य नको. भांडार नको. संसारीचं सुख नको. तुझं माझं एक वाचन. तुझी माझी एक लेखणी. तुझी माझी एक स्तुती.`` कुठं करावी? साहित्याद्वारी, भल्या माणसाच्या घरी. असं त्याला एकरुप केलं. `महाशब्दां`ची कहाणी ऐकती, त्यांचे शब्दज्ञान वाढती. नित्य पुस्तकं वाचती, त्यांना होय शब्दलोकप्राप्ती. ही साठा उत्तारांची कहाणी, पाचा उत्तरी सुफळ संपूर्ण.

(संपूर्ण चातुर्मास संग्रहातील `कहाणी श्रीविष्णूंची` या कहाणीवर आधारित. साभार)

जास्वंद

पेरलेले

उगवले

वाढले

फोफावले

तजेलदार

जोमदार

रसरशीत

पालवीत

पान कातर

हिरवा बहर

सृजन आनंद

रक्तवर्णी जास्वंद