हमाल

लहानपणी `त्याला` पहिल्यांदा पाहिलं ते पडद्यावर... कधी छोट्या तर कधी मोठ्या... कधी टीव्हीवरच्या चित्रपटात, तर कधी सार्वजनिक पूजेनिमित्त लावलेल्या स्क्रिनवर... `तो` `कुली` म्हणून समोर आला. त्या `कुली`पटात कुली झालेल्या अभिनेत्यावरचं चाहत्यांच्या प्रेमाच्या किश्शांचे संदर्भ काही लेखांत-पुस्तकांत वाचायला मिळाले. नंतर तो दिसला `हमाल`पटात. त्या अभिनेत्यानं `हमाल दे धम्माल` म्हणत केलेलं मनोरंजन अनेकांना आवडलं होतं. मग मात्र `तो` दिसला थेट `त्याच्या` `होमपीच`वर अर्थात रेल्वे स्टेशनवर. ओझी वाहताना... प्रवाशांच्या चेहऱ्यावर मग्रुरी आणि तुच्छतेचे भाव दिसूनही ते डोळ्यांआड करत मेहनतीनं पोटाची खळगी भरणारा. `त्याच्या` पुढच्या पिढीनं मात्र ते भाव नक्कीच टिपून ठेवले असणार मनात... मग त्यांनी एकवटली संघटना. थोडासा मुडपला असावा स्वतःचा स्वभाव आणि बदललं असावं स्वतःला. तिकडं प्रवाशांचीही पुढची पिढी होती एक पाऊल पुढं. व्हिलर बॅग्जचा वापर वाढला नि यांच्या पोटापाण्यावर थोडी गदा आली. `मी तो भारवाही`, असं प्रवाशानं म्हटल्यावर हमालानं काय करावं?... काहींनी शिक्षणाचा हात धरला तरी नोकरी सगळ्यांनाच थोडी मिळतेय?... मग व्हावं लागतं पुन्हा हमाल... उचलावी लागतात ओझी... प्रत्यक्ष-अप्रत्यक्ष... अजूनही चाललाय प्रवास प्रवाशांसह `त्याचा`ही... `त्याच्या` प्रवासाला निरखण्याचा हा एक प्रयत्न... `त्याच्या` जिद्दीला केलेला छोटासा सलाम...

श्री हमालांची आरती

युगे अठ्ठावीस स्टेशनवरी उभा।

वामांगी ट्रॉली, दिसे दिव्य शोभा।

प्रवाशांचे भेटी परब्रम्ह आले गा।

हमाल वाहे भार सत्वरी सांगा।।१।।

जयदेव जयदेव जय हमाला।।

रखुमाईवल्लभा राहीच्या वल्लभा पावें जिवलगा।।धृ।।

शेमला गळा कर ठेवूनि कटी।

कासे लेंगा/पॅण्ट शेंदूर लल्लाटी।

टीसी प्रवासी नित्य येती भेटी।

गार्ड-ड्रायव्हर पुढे उभे राहती।।जय।।२।।

धन्य इंजिननाद स्टेशनक्षेत्रपाळा।

लाल डगले युनियन बिल्ले दंडा।

राई रखुमाई राणीया सकळा।

ओवाळिती राजा हमाल सांवळा।।जय।।३।।

ओवाळूं आरत्या ओझिया येती।

फलाटावरती सोडूनिया देती।

ट्रंका बॅगा पोरे उचलती।

कष्टाचा महिमा वर्णावा किती।।जय।।४।।

एक्स्प्रेस-मेल प्रवासीजन येती।

चढउतार नित्य जे करती।

दर्शनहेळामात्रें तयां होय मुक्ती।

हमालांसी राधिका भावे ओवाळिती।

जय देव जय देव।।५।।

छायाचित्रं सौजन्य – विद्याधर राणे